Nowa seria!

Być może kiedyś spotkaliście się z opinią, że fiński system edukacji jest jednym z najlepszych na świecie? My słyszeliśmy o tym wielokrotnie. Warto podkreślić, że nie jest to tylko subiektywna ocena – Finlandia regularnie plasuje się w światowej czołówce w rankingach badających poziom nauczania. Przykładowo, w rankingu Światowego Forum Ekonomicznego przeprowadzonym w 2021 roku, system fiński został uznany za drugi najlepszy system edukacji na świecie (Finlandia musiała ustąpić tylko Singapurowi).  W tym artykule postaramy się odpowiedzieć na trzy zagadnienia:

• Jak fiński system edukacji został zbudowany? Jak Finowie reformowali ten obszar na przestrzeni ostatnich 50 lat?
• Czym różni się status i podejście nauczyciela fińskiego od polskiego?
•  Jakie są cechy charakterystyczne systemu? Jak działa szkoła w Finlandii?

Powyższe tematy będą się przewijały przez cały artykuł. Rozpoczynamy nim krótką serię, opisującą najciekawsze systemy edukacji na świecie. Czujemy, że to może być fascynująca podróż! Opiszemy w niej trzy kraje o zupełnie innym podejściu do nauczania (odmiennym zarówno od systemu polskiego, jak i od siebie nawzajem).

Jeśli interesuje Was Erasmus lub studiowanie za granicą polecamy nasz cykl przewodników pod hasłem– Kierunek: świat, Każdy artykuł poświęcamy jednemu krajowi, opisując system edukacyjny, koszty życia, popularne w danym państwie stypendia. Tym razem szczególnie polecamy artykuł dotyczący studiowania w Finlandii!

Punkt startowy fińskiej edukacji

Historia fińskich reform edukacyjnych zaczyna się w latach 70 XX wieku. Na początku tego okresu fińska szkoła nie wyróżniała się niczym szczególnym. Poniżej opisujemy szereg zmian, które wtedy zaszły:

• Wprowadzono dziewięcioletni system powszechnej, obowiązkowej edukacji – ,,peruskoulu”.
• Edukacja zaczęła być w pełni finansowana i zarządzana centralnie przez państwo.
• Postawiono na lepszą i dłuższą edukację dla wszystkich. Wcześniej dominowało myślenie, że zdolności dzieci do nabywania wiedzy są w dużej mierze zdeterminowane tym, jak są i były wychowywane w domu.
• Doradztwo zawodowe i personalne stało się istotną częścią nauczania w szkołach.

Z jednej strony postawiono na równość, z drugiej na ułatwienie drogi pomiędzy szkołą a pracą.  Bez wątpienia to podejście szybko zaczęło przynosić efekty. Mimo to w latach 70. i 80. osiągnięcia fińskich uczniów nie odbiegały jeszcze znacznie od tych z innych krajów. Warto natomiast zaznaczyć, że to właśnie wtedy w Finlandii narodziła się ambicja stworzenia społeczeństwa opartego na wiedzy.

Zmiany w latach 90.

Drugim istotnym momentem dla rozwoju systemu były lata 90.  Miał na to wpływ kryzys ekonomiczny, a mianowicie rozczarowanie wielu osób z wykształceniem wyższym warunkami, w jakich przyszło im pracować. Wiele stanowisk, które wymagały wyższego wykształcenia było niskopłatnych. To zjawisko występowało przede wszystkim w społeczeństwach zachodnich.  To moment, który unaocznił prawdziwą różnicę w podejściu Finów i większości innych państw zachodnich do edukacji.  Podczas gdy inne kraje dokonywały raczej drobnych usprawnień (jak na przykład program ,,School To Work” w USA, który miał przygotowywać studentów do wejścia na rynek pracy), Finlandia postawiła na głębszą reformę.

Co jest ciekawe i może być też pewną inspiracją dla prawodawców w Polsce, kluczową rolę w fińskich reformach edukacji lat 90. odegrały samorządy i same szkoły. To w porozumieniu z nimi (a także z nauczycielami i organizacjami pozarządowymi) wypracowano nowy program nauczania. Okazało się, że jest to prosty łańcuch przyczynowo-skutkowy.  Zwiększenie autonomii nauczycieli zachęciło ich do oferowania swoich pomysłów. Oczywiście zwiększyło także ich wpływ na rzeczywistość, jednocześnie pobudzając motywację do pracy. Wzrósł więc nie tylko status, ale też możliwości nauczycieli i nauczycielek.

Nauczyciele w Finlandii, nauczyciele w Polsce

Średnie zarobki nauczyciela w Polsce nie są wysokie w porównaniu z innymi zawodami (prawdopodobnie ta informacja nie jest dla Was zaskoczeniem). W chwili, w której piszemy ten artykuł, a więc 6 listopada 2023 roku, zapowiedziane są podwyżki pensji nauczycielskich o 30%. Jednak, nawet jeśli te zapowiedzi zostaną spełnione, będą to pensje wciąż znacznie niższe od średnich dochodów na przykład prawników czy lekarzy w naszym kraju.

Inaczej wygląda to w Finlandii. Wyżej pokazaliśmy, że sami nauczyciele mieli spory wpływ na powstawanie systemu. Poniżej dowiecie się, jak wygląda sama praca nauczyciela:

• Ich szkolenia są w całości finansowane przez państwo. Dostanie się na studia pedagogiczne jest niezwykle trudne i wymaga bardzo dobrych wyników na egzaminach.
• Od mniej więcej 2000 roku, program nauczania jest mniej więcej stały i nie podlega gwałtownym zmianom, tak jak ma to miejsce w Polsce. Ostatnia duża zmiana programowa nastąpiła w 2016 roku.
• Szkoły w Finlandii prezentują bardzo wyrównany poziom, nie ma więc zjawiska drenażu talentu w pewnych regionach,  czy odpływu nauczycieli do sektora prywatnego.
• Standardowo nauczyciel pracuje 4 godziny dziennie, 2 godziny w tygodniu musi poświęcić na rozwój zawodowy.  Nie jest przytłoczony presją wyrobienia normy, nie goni wiecznie za programem.
• Nauczyciele mają sporo swobody, a system obdarza ich zaufaniem. Nie ma inspektoratu szkolnego. Nauczyciel nie musi „spowiadać się” z każdej godziny lekcyjnej ani uzupełniać ton dokumentacji.

Meritum sprawy. Jak uczą się dzieci w Finlandii?

Nauczyciele stosujący metodę informacji zwrotnej zamiast ocen cyfrowych. Pytający dzieci ,,czego się dzisiaj nauczyłeś/nauczyłaś”. Dzieci, które jedzą z nauczyciel(k)ami i same myją po sobie naczynia.  Dla nas brzmi to nierealnie, choć na pewno zachęcająco. W Finlandii to rzeczywistość.

W Polsce często się mówi i pisze o tym, że ,,w Finlandii dzieciom nie zadaje się pracy domowej”. Nie jest do końca prawda, o czym przekonacie się w niniejszym akapicie. Niemniej jednak w tym kraju rzeczywiście znajdziemy sporo niestandardowych (z naszej perspektywy) rozwiązań. Postanowiliśmy wyszczególnić kilka najważniejszych punktów charakterystycznych dla fińskiego systemu. Poniżej dowiecie się, jak uczą się fińskie dzieci:

• Prac domowych jest mniej i są inaczej oceniane. Często nauczyciel prosi, by dzieci same, między sobą, porównały wykonanie poszczególnych zadań.
• W pierwszych 6 latach nauki szkoła nie jest nastawiona na sukces akademicki dziecka. Średnia liczba godzin spędzonych na nauce jest mniejsza niż w większości krajów europejskich.
• Płatne korepetycje są zakazane. Każdy uczeń otrzymuje dodatkową pomoc w nauce w ramach zajęć szkolnych. Zarządzający edukacją tłumaczą to tym, że jedynym źródłem nauki powinna być szkoła.
• Dojazd do szkoły jest darmowy.
• Dzieci w Finlandii spędzają mniej czasu w szkołach w ciągu roku niż inne. Przeciętnie w szkole są 706 godzin rocznie.
• W liceum młodzież sama wybiera przedmioty, których chce się dalej uczyć.
• Do 16. roku życia dzieci nie muszą podchodzić do egzaminów.
• Dzieci nie są odpytywane przy tablicy, tak jak ma to miejsce w Polsce. 

Można powiedzieć, że są to rozwiązania mniej obciążające zarówno dzieci, jak i nauczycieli.  Ma to zapobiegać ich wypaleniu i zmęczeniu. System nastawiony jest na to, by dziecko było gotowe do nauki, kiedy dojrzeje emocjonalnie. Według założeń systemu wtedy większość dzieci bez problemu znajdzie swoją pasję.

Jak działa fińska szkoła

To nie wszystkie cechy fińskiego systemu edukacji, które są godne uwagi. Na podstawie poniższych punktów chcemy Wam pokazać założenia systemu szkolnictwa:

• Poziom wszystkich szkół jest niemal jednakowy, wszystkie są finansowane z budżetu państwa. Analogicznie w Finlandii występują najmniejsze różnice między wynikami uczniów na świecie.
• Fiński system edukacji jest nastawiony na wyeliminowanie współzawodnictwa między uczniami, dlatego nie istnieją rankingi dzielące szkoły na lepsze i gorsze.
• Oceny istnieją, ale nie są publiczne, dzieci nie są publicznie karcone za słabe wyniki, ani gloryfikowane za lepsze rezultaty.
• System oceniania to jeden z niewielu elementów, który odróżnia poszczególne fińskie szkoły. W klasach I-V ma on najczęściej formę opisową. Otrzymanie złej oceny nie jest karą dla ucznia, a jedynie sygnałem, że należy mu pomóc.
• Fińskie klasy są nieduże, liczą maksymalnie 20 osób. Podręczniki, pomoce naukowe i posiłki w szkolnych stołówkach są bezpłatne.
• W Finlandii rodzice mogą zażądać odroczenia przyjęcia swojego dziecka do szkoły podstawowej na podstawie wyników testów psychologicznych, a jeśli to niezbędne – lekarskich, które wykażą, że dziecko nie jest pod względem psychicznym lub fizycznym gotowe do podjęcia nauki w szkole.

Fiński system edukacji stawia więc przede wszystkim na naturalny rozwój dziecka, odbywający się w partnerskiej relacji z nauczycielami. Rozwiązania systemowe są przewidywalne i spójne. Rodzice wiedzą czego się spodziewać, kiedy posyłają dzieci do szkoły. Podjęte zostały też starania, by szkoła była jak najmniejszym obciążeniem psychicznym dla dziecka.

Utopia?

Na koniec chcielibyśmy się zastanowić nad możliwością przeniesienia pewnych rozwiązań do Polski. Czy ten fiński system to rzeczywiście utopijny świat, gdzieś hen daleko od nas, zbudowany w zupełnie innej kulturze? Na pewno do pewnego stopnia tak i nie wszystko da się przenieść 1:1 do Polski.

Owszem, status i zarobki nauczyciela zmieniają sporo. Być może zmiany sposobu finansowania szkół czy zarobków nauczycieli nie da się zmienić radykalnie w krótkim czasie. Mimo wszystko myślimy, że jest parę rzeczy, które można by przetestować w naszym kraju. Może warto by zacząć od bardziej indywidualnego podejścia do ucznia i nieco mniejszego skupienia na testach i ocenach?

Polska młodzież dobrze sobie radzi na sprawdzianach, a nasz kraj nieźle wypada w rankingach edukacyjnych. Nie chcemy tego stracić, to zrozumiałe. Pewnym paradoksem fińskiego systemu jest jednak to, że system, który w ogóle nie jest oparty na przygotowaniu do testów szkoli uczniów, którzy na tych egzaminach radzą sobie świetnie. I z tego też można wyciągnąć naukę.

Chcecie dowiedzieć się więcej?

Moje Stypendium to nie tylko portal z ogłoszeniami i merytorycznymi artykułami o edukacji. To także comiesięczny newsletter w którym wybieramy dla Was najciekawsze oferty czy praktyczne kalendarium stypendialne.

Uważasz, że nasza praca jest ważna? Zostań Entuzjast(k)ą Edukacji na Patronite i pomóż nam docierać z wiedzą o stypendiach jeszcze szerzej!

Fundacja Dobra Sieć nie ponosi odpowiedzialności za decyzje podjęte przez użytkowników serwisu na podstawie informacji opublikowanych na stronach www.mojestypendium.pl. Rozpowszechnianie całości lub fragmentów tekstów zamieszczanych w serwisie www.mojestypendium.pl w innych mediach lub w innych serwisach internetowych bez podania źródła wymaga zgody serwisu www.mojestypendium.pl.

Bibliografia:

Źródła internetowe:

[1] Redakcja (2021) 10 największych zalet systemu Edukacji W Finlandii, National Geographic. Dostępne pod adresem: https://www.national-geographic.pl/artykul/10-najwiekszych-zalet-systemu-edukacji-w-finlandii-oraz-5-jego-wad-2 (Dostępność: 7 listopada 2023).